Kako je pravoslavlje uticalo na pravo

Evropska današnjica je moderno zakonodavstvo većeg broja zemalja i hrišćanska učenja Pravoslavne i Katoličke crkve stavila na suprotstavljene strane, naročito kada su u pitanju odredbe koje se tiču istopolnih brakova, surogat-materinstva, abortusa. Mnogi svetovni zakonodavci danas smatraju hrišćanske norme koje tretiraju ove pojave konzervativnim i diskriminatorskim. U nedavno objavljenoj knjizi „Pravo i pravoslavlje”, dr Zoran Čvorović, docent na Pravnom fakultetu u Kragujevcu, vraća nas u vreme kada je situacija bila obrnuta, kada su sa stanovišta hrišćanskih učenja svetovni zakoni bili diskriminatorni i arhaični.

Analizirajući Eklogu, vizantijski zakonik iz prve polovine osmog veka, dr Čvorović pokazuje kako je hrišćansko učenje promenilo paganske zakone u kojima je otac bio u svakom smislu glava porodice, dok su žena i deca bili u potčinjenom položaju prema njemu. Današnjim rečnikom rečeno – obespravljeni.

– U vizantijskom pravu, pod uticajem hrišćanskog stava prema ontološkoj jednakosti muškarca i žene, žena po prvi put u istoriji prava stiče jednakopravnost u roditeljskom pravu, dobija mogućnost da nasleđuje porodičnu imovinu, koja se u starom veku povezivala sa vršenjem porodičnog kulta, zbog čega žena, nedostojna vršenja kulta, nije mogla da je nasleđuje. Ovakva promena u pravnom položaju žene dubinski je bila povezana sa činjenicom da je žena, čiji je opšti status u poslednjoj epohi paganskog Rima, u uslovima socijalnog i moralnog raspada, pao na najniži rang, u hrišćanstvu vaskrsla u punom sjaju kroz Bogorodičin lik – objašnjava dr Zoran Čvorović.

Govoreći o uticaju hrišćanskog učenja na pravo, dr Čvorović kaže da, ako bismo tražili najdublji trag hrišćanstva u temeljima prava, onda bi se on ogledao u rečima apostola Pavla da nema razlike ne samo između muškog roda i ženskog nego ni između Jelina i Judejaca, varvara i Skita, robova i slobodnjaka.

– Iz tih reči se, u suštinskom smislu, docnije u Vizantiji rodilo načelo pravne jednakosti i zakonitosti. U ovakvom hrišćanskom pogledu na jednakost dostojanstva bogolikih ličnosti treba tražiti osnovu savremenog koncepta ljudskih prava. Pri tome se u ovom poređenju ne sme neistorično izjednačiti liberalni zapadnoevropski koncept ljudskih prava i hrišćansko učenje. Sa protestantizmom i građanskim ideologijama apsolutizovana ljudska prava ostala su bez svog drugog lica – obaveza koje pojedinac ima prema Bogu i bližnjem. Uz to, pojedinac svoja prava ostvaruje u savremenom svetu ne samo u uslovima moralne ravnodušnost, već i pod nadzorom države levijatana, koji je u moralnoj sferi neograničen crkvom – kaže dr Čvorović.

Drugi deo njegove knjige posvećen je verskim slobodama u Moskovskom carstvu i kneževini i kraljevini Srbiji. Analizirajući verske slobode u Moskovskom carstvu, dr Čvorović je obuhvatio i period vladavine Ivana Groznog, za kojeg važi uvreženo mišljenje da je bio surov prema podanicima, despot i tiranin. Čvorović, međutim, ne misli tako.

– Oko lika Ivana Četvrtog stvoren je lažni stereotip, kao opšte sredstvo za stigmatizaciju Rusa, jer se prvi ruski car pokazao kao strašni, što znači reč grozni, za neprijatelje ruske države. Današnje postojanje mnoštva malobrojnih inovernih naroda u ruskom Sibiru pokazuje istinsku tolerantnost ruske države. Rusko carstvo bilo je izgrađeno po vizantijskom modelu pravoslavne imperije. U takvoj državi inoverni podanici su uživali potpunu zaštitu svojih privatnih prava, pa i prava na slobodu veroispovesti. Ruski vladari su prilikom proširenja granica carstva svojim poveljama garantovali ova prava. Tako se u baškirskom predanju sačuvala predstava o caru Ivanu Četvrtom kao pokrovitelju. Mnogobrojni ruski plemićki rodovi imali su tatarsko poreklo. Inovernima se garantovalo, pored slobode veroispovesti, na primer, i pravo svojine, pravo na polaganje sudske zakletve po obredima svoje vere – napominje dr Čvorović.

Jelena Čalija

Izvor: Politika